#ŚwiatowyDzieńMokradeł (ang. #WorldWetlandDay) – to święto obchodzone cyklicznie 2 lutego📆. Data ta upamiętnia podpisanie konwencji ramsarskiej 2 lutego 1971 roku.✒️
Dzisiejsza #Hydrociekawostka w całości poświęcona będzie torfowiskom i mokradłom, w której wyjaśnimy, dlaczego warto chronić te cenne obszary.
Znaczenie mokradeł i torfowisk 🌿wynika z ich roli w krążeniu i magazynowaniu węgla. Ma to wymiar globalny🌍, natomiast lokalnie te tereny wpływają na retencję i lądowy obieg wody. Osuszanie znacząco wpływa na wszystkie wspomniane właściwości bagien, dlatego musimy zacząć działać i chronić te tereny, by ograniczać skutki zmian klimatu❗️
Na początku musimy wyjść od definicji czym są torfowiska, a czym bagna lub mokradła🧐. Torfowiskami nazywamy obszary z naturalnie zakumulowanym pokładem torfu. Ponieważ termin ten stosuje się w różnych dziedzinach życia czy nauk 👩🏫(biologii, geologii) oraz np. w rolnictwie, to nie precyzuje się tych terenów ze względu na występującą tam roślinność, czy procesy ekologiczne. Naturalne torfowiska, które aktywnie akumulują torf, nazywamy bagnami.👈 To właśnie na nich występuje roślinność bagienna, a w podłożu warunki beztlenowe warunkujące podtrzymanie procesów torfotwórczych.
Przy takiej definicji wszystkie bagna są torfowiskami, natomiast nie wszystkie torfowiska są bagnami❗️ Dzieje się tak z prostego powodu – szeroko prowadzone w ubiegłym stuleciu prace melioracyjne osuszyły grunt, co doprowadziło do rozkładu torfu. Co za tym idzie, z funkcji akumulacyjnej dwutlenek węgla torf zmieniając się w gleby murszowate czy murszaste, stał się maszyną uwalniającą do atmosfery gazy 💨cieplarniane.
Na przestrzeni ostatnich kilku stuleci, w Polsce osuszyliśmy większość (ok. 85%) bagien, zmieniając je w tereny rolnicze🚜 i lasy gospodarcze. Wraz z nimi zniknęły zamieszkujące je gatunki roślin🌿 i zwierząt. W skali Europy ten wskaźnik wygląda lepiej: około połowa torfowisk to nadal bagna. To zasługa wciąż dużych obszarów bagiennych istniejących w północnej Skandynawii, Rosji, Białorusi i na Wyspach Brytyjskich. Z kolei zachodnie państwa o dużej powierzchni torfowisk 🍃osuszyły je niemal całkowicie (Niemcy 98%, Holandia 94%), co ma dużą korelację również z rozwojem gospodarczym krajów zachodniej a wschodniej części Europy na przestrzeni wieków.
Spośród ok. 1,5 miliona hektarów torfowisk występujących w Polsce, ponad 1,2 miliona ha zostało przekształconych po osuszeniu w łąki, lasy gospodarcze🌲🌳, a także wycofanych z użytkowania, ale wciąż odwadnianych starymi systemami rowów melioracyjnych. Ponadto, na ok. 7,5 tys. ha (ok. 0,5% powierzchni torfowisk) wydobywamy torf, w ilości ok. 1,4 miliona m3 rocznie.
Rozwiązań tej sytuacji jest wiele, od całkowitego zakazu ⛔️ osuszania, który niewątpliwie wpłynie na gospodarkę, po semi-naturalne rozwiązania jak np. paludikultura. 🧑🏫Paludikultura to przyjazna klimatowi i przyrodzie alternatywa dla użytkowania torfowisk w stanie odwodnienia, czyli uprawa roślin bagiennych (np. trzciny pospolitej🎋 czy pałki szerokolistnej) w warunkach zachowujących pokłady torfu, a więc minimalizujących emisje gazów cieplarnianych. Sprzyja jej wysoka żyzność ponownie nawodnionych💦 torfowisk. Przy użyciu różnych, sprawdzonych już technik, biomasa może być wykorzystana do produkcji energii lub być przetwarzana na materiały izolacyjne i budowlane na podłoża do roślin uprawnych (kompost). Część roślin bagiennych sprawdza się również jako pasza dla zwierząt🐷.
Użytkowanie ziemi ma przełożenie na stan mokradeł i zasobów wodnych zlewni. Oddając przestrzeń rzekom np. przez odsuwanie obwałowań, poszerzając międzywala rzek, zwiększamy powierzchnię terenów zalewowych, na których tworzą się obszary mokradłowe💧. W naszych działaniach realizujemy to m.in. na Podkarpaciu, który jest regionem szczególnie narażonym na powodzie. Inwestycje przeciwpowodziowe szły w parze z troską o dobry stan wodnego ekosystemu. Wybudowane w ekspresowym tempie obwałowania Wisłoki i potoku Kiełbowskiego znacząco odsunięto od koryta rzecznego, co umożliwia swobodne wylewanie rzeki🌊. To nowatorskie podejście pozwala na zwiększenie powierzchni terenów zalewowych w międzywalu Wisłoki. Dzięki temu można zatrzymać wody wezbraniowe w dolinie, wpływając na bezpieczeństwo powodziowe przez osłabienie siły wody, dając jej możliwość rozlania się na większej przestrzeni. Jednocześnie umożliwia to stabilizację poziomu wód gruntowych w jej otoczeniu, co działa korzystnie na ekosystemy w okresie niżówek. W przyjazny sposób dla ludzi🧔♂️👩🦰i środowiska zostanie przeprowadzana także rozbudowa ponad 10 kilometrowego odcinka obustronnych obwałowań rzeki Łęg. Wał lewy zostanie rozbudowany od strony odpowietrznej, co pozwoli uniknąć konieczności wycinki drzew🌳 i znacznie ograniczy ingerencję w zlokalizowane w międzywalu siedliska przyrodnicze. Wał prawy zaś będzie poszerzony w kierunku strony odwodnej, dzięki czemu teren zawala pozostanie w stanie niezmienionym, co pozwoli uniknąć konieczności wysiedleń i wyburzeń zlokalizowanych tam obiektów mieszkalnych🏡. Ponadto, pojemność retencji dolinowej międzywala nie ulegnie zmniejszeniu.
Na północy kraju, ze wsparciem środków UE realizujemy dwa ważne projekty dla zwiększania naturalnej retencji wód. Wspólnie ze Słowińskim Parkiem Narodowym, odtwarzamy naturalne☘️ tereny zalewowe rzeki Łupawy, które zostały zamknięte wałami przeciwpowodziowymi niemal 100 lat temu. Dzięki temu lasy łęgowe, rosnące w starorzeczu, odzyskają swoje naturalne zasilanie w wodę💧. Rzeka odzyska swoje starorzecze jesienią tego roku.
Rozwijamy też małą retencję. W celu utrzymania bioróżnorodności ekosystemów wodnych na Pojezierzu Kaszubskim i w Borach Tucholskich wybudujemy zastawki na sześciu jeziorach regionu👷👷♀️.
Rewitalizujemy też tereny nadwarciańskie w Poznaniu. Dotychczasowe umocnienia rzeki zostaną poddane gruntownej rewaloryzacji, gdyż elementy betonowe zastąpią materiały ekologiczne. Zastosowane zostaną umocnienia w postaci koszy i materacy gabionowych wypełnionych kamieniem 🪨 naturalnym i humusem, które następnie zostaną pokryte zielenią🌿. Pozwoli to na rozszczelnienie powierzchni skarp przyczyniając się do zwiększenia retencji gruntowej oraz odpływu powierzchniowego na rzecz gruntowego. Dzięki takiemu zabiegowi nastąpi poprawa funkcjonalności skarp oraz renaturyzacja brzegów, a woda dzięki zastosowaniu materiałów proekologicznych zostanie poddana naturalnej filtracji🍃. Przyjęte rozwiązania zabezpieczą brzegi rzeki przed erozją, która stwarza zagrożenie dla przyległej infrastruktury i pogarsza warunki przepływu wód wezbraniowych🌊. Podejmowane działania ukierunkowano na rozwiązania proekologiczne – zostaną wykorzystane materiały naturalne, tj. kamień, drewno🪵, maty biodegradowalne i rośliny, które wzmocnią swoimi korzeniami konstrukcję. Z obecnego ekosystemu zostaną wyeliminowanie płyty betonowe, które ograniczają wchłanianie wody do gruntu❗️.
Woda💧, w kontekście zrównoważonego rolnictwa, stanowi niestety najbardziej krytyczny zasób. Z tego względu racjonalne gospodarowanie i zrównoważone wykorzystanie wody do nawadniania jest dla rolnictwa🚜 zadaniem priorytetowym. Budowa niewielkich zbiorników retencyjnych, zwiększenie zadrzewienia a także renaturyzacja rzek, a co za tym idzie, ochrona terenów podmokłych, to ważne czynniki które mogą rozwiązań problem deficytu wody w rolnictwie.👩🏫
W celu utrzymania bioróżnorodności ekosystemów wodnych, można zastosować zastawki, jak to ma miejsce na Pojezierzu Kaszubskim i w Borach Tucholskich. Efektem budowy zastawek na jeziorach💧 jest zachowanie istniejących stosunków wodnych i zabezpieczenie przed obniżaniem się poziomu wody w jeziorach, co stanowiłoby zagrożenie dla istniejącej bioróżnorodności w tych akwenach.
Realizacja prac pozwoli odbudować zasoby wód powierzchniowych i podziemnych w zlewni Biskupiej Strugi, Meszny i Kanału Ostrowo-Gopło w rejonie Powidzkiego Parku Krajobrazowego. Poprawi się też sytuacja hydrologiczna w rejonie zamkniętych odkrywek węgla brunatnego położonych na zachód od Konina, a przez włączenie do sieci hydrograficznej powstałych zbiorników💧 powyrobiskowych nastąpi zwiększenie retencji wód❗️
Prowadzone przez Wody Polskie działania na obszarach wykorzystywanych rolniczo👨🌾, mają na celu zahamowanie odpływu wód ze zlewni cząstkowych, czyli jak najdłuższe utrzymanie wody💧 w miejscach, gdzie występują jej zasoby, a także jej dystrybucję w okresach niedoborów. Czynności te polegają między innymi na budowie urządzeń piętrzących na odpływach ze zbiorników wodnych i jezior – retencja zbiornikowa oraz na rzekach.
Wszelkie opóźnianie odpływu wód ze zlewni, które pozwala zatrzymać wodę w glebie wspiera mokradła❗️
W celu ochrony torfowisk podejmowane są różne działania, jak np. Program LIFE w perspektywie finansowej 2021-2027 Europejskiej Agencji ds. Infrastruktury Klimatycznej i Środowiska, który ma na celu odtworzenie i ochronę wszystkich torfowisk🌿 – czy to w ramach sieci Natura 2000, czy poza nią. W zainteresowaniu LIFE są także mokradła silnie zdegradowane w wyniku użytkowania rolniczego🚜 i leśnego oraz przemysłowego wydobycia torfu.
Każdy z nas ma wpływ na mokradła, dlatego dla ich ochrony niezbędna jest współpraca na różnych szczeblach i działanie razem globalnie🌍 i lokalnie🏘. Zachęcamy wszystkich👱♀️👨🦰 zainteresowanych projektami mającymi na celu ochronę czy odtwarzanie mokradeł, gdzie Wody Polskie💧 mogą być partnerem, o kontakt z naszymi jednostkami w terenie.
Działajmy razem dla dobra naszych wód i bagien❗️💪
#Mokradła #WodyPolskie #GospodarkaWodna #Retencja
📸AdobeStock, autor: Michael
Źródło: Wody Polskie
